Er zweven Tesla’s en losgeraakte ladders in de ruimte. En dan zijn er ook nog heel veel boutjes, moertjes, schroefjes en andere rommel. Hoe blijft dat in de ruimte, en als het niet in de ruimte blijft, komt het dan eventueel met een noodgang op aarde en dus misschien wel iemands hoofd terecht?
Ruimteafval is een steeds groter wordend probleem in de ruimte én op aarde. Eén simpel losgeraakt moertje kan door de enorme vaart die het maakt in de ruimte namelijk heel makkelijk in een soort alles doordringende kogel veranderen. In de lage baan rond aarde kan het wel 26.000 kilometer per uur gaan. Al het ruimtepuin dat we kennen, komt daar door onszelf in. Juist nu er steeds meer ruimtebedrijven actief zijn, zal dat bovendien eerder toenemen dan afnemen. Dat terwijl ruimtepuin an sich sowieso toeneemt: elke botsing zorgt weer voor extra deeltjes. Een half miljoen stukken zijn groter dan 1 centimeter, maar zelfs de kleinste stukjes puin kunnen al onherstelbare schade veroorzaken.
Recentelijk moest het International Space Station nog uitwijken voor ruimtepuin, dat weliswaar op 800 meter voorbij zou komen: het is alsnog een risico. Een botsing zou immers enorme gevolgen hebben voor de dure technologie aan boord, en nog belangrijker: de bemanning. Er zijn meer dan 7.000 satellieten rond de aarde, waarvan er ongeveer 6.300 niet eens meer werkzaam zijn. Het zweeft allemaal rond, het kan allemaal in botsing komen met niet alleen het ISS, maar ook weer met ander ruimtepuin, en zo maken we uiteindelijk een soort wervelwind rondom onze aarde die het op den duur moeilijker zal maken om aarde nog veilig en wel te kunnen verlaten.
Dit heet ook wel het Kessler-effect en hiervan heeft onder andere het personage dat Sandra Bullock speelt last in de film Gravity: ze bevindt zich op het ISS en wanneer er een allesverwoestende wolk van ruimtepuin langs raast, lijkt het een verloren zaak. Nu is zij al in de ruimte, maar hoe meer van dit soort wolken er zijn, hoe minder makkelijk we de ruimte in kunnen komen. Het klinkt als een ver van ons bed-show, maar eigenlijk is het dat dus totaal niet. Het is een heel realistisch idee dat het stiekem nog belangrijker maakt om zuinig te zijn op onze planeet. Elon Musk mag dan een kolonie willen beginnen op Mars… Hoeveel geld hij er ook in steekt: zolang hij zelf Tesla’s voor de gein de ruimte inschiet, draagt hij bij aan ruimtepuin en dit Kessler-effect.
Tot zover het ruimtepuinprobleem in de ruimte, want hoe zit het met aarde zelf? Kan zo’n stuk ruimtepuin ook ineens richting Appingedam komen of Lelystad en zo op iemands hoofd storten? Die kans is gelukkig vrij klein. Dat komt onder andere omdat onze atmosfeer zo werkt dat het nogal een ommezwaai is van de gewichtsloze ruimte naar de harde realiteit van zwaartekracht op aarde. Het gebeurt namelijk zelfs heel vaak dat satellieten terugkomen in onze aardse atmosfeer. Het resultaat? Nagenoeg niets: vaak branden ze bij binnenkomst in die atmosfeer al helemaal op.
Dat is een fijne gedachte, maar er kan niet helemaal worden uitgesloten dat er nooit ruimtepuin op je hoofd valt. Zo is er in 2001 een rakettrap neergeklapt in de woestijn van Saudi-Arabië. De baan van de in de ruimte geplaatste rakettrap was steeds lager geworden en uiteindelijk kwam het terug in de atmosfeer. Echter brandde het niet helemaal op en viel er dus zo een brokstuk op het warme, Saudische zand. Dat lijkt nog redelijk toeval, maar het wordt wat griezeliger in 2007, toen Airbus A340-piloten zagen dat er met hoge snelheid een spionagesatelliet van de Russen naar beneden kwam. Die raakte op een haar (een lange haar van 8 kilometer) na het vliegtuig.
Het zijn echter twee bijzonderheden, want veel ruimtepuin dat wel neerkomt, stort in zee. 75 procent van onze planeet is water en er is zelfs een speciaal soort ruimtekerkhof in de Stille oceaan dat zo ver mogelijk bij de bewoonde wereld vandaan is als mogelijk. Vaak worden grote ruimteprojecten naar die plek genavigeerd (zoals waarschijnlijk ook zal gebeuren met het ISS, wanneer dit met pensioen gaat).
Elke drie dagen komt er wel een flink object onze atmosfeer binnen en daar merken we weinig van. Het brandt op, maar sommige dingen overleven toch. Bijvoorbeeld de drijfgastank is een bekende overlever van de terugkomst in de atmosfeer: soms kunnen die zo groot zijn als een Citroën C1-auto. Niet bepaald iets dat je op je bol wil krijgen. Dat hoeft ook niet, want er zijn mensen die regelen dat we op aarde veilig blijven. Missiecontrollers plannen hoe hun ruimterommel en satellieten naar aarde terugkeren, bijvoorbeeld door ze met wat overgebleven brandstof een duwtje te geven zodat ze in zee storten.
Dat lukt echter niet altijd, zo bleek in 2011 toen NASA’s eigen Upper Atmosphere Research Satellite plotseling de dampkring inging. Toch was de kans maar 1 op 2.500 dat het gevaarte op een mens terecht zou komen. Uiteindelijk is het antwoord op de vraag of er ruimtepuin op je hoofd kan storten dus zeker niet te beantwoorden met een ‘nee’, maar tegelijkertijd hoef je ook niet steeds omhoog te kijken of een helm te gaan dragen.
De kans is nog steeds vele malen groter dat je omkomt door een auto-ongeluk, maar besef wel hoeveel satellieten er de laatste tijd in die baan rond de aarde worden gepompt: duizenden. Hoewel je zou denken dat deze dan in de oneindigheid die de ruimte is verdwijnen, werkt dat niet zo. Vroeg of laat komen die toch een keer naar beneden. Of niet, maar dan worden ze ruimtepuin dat ervoor zorgt dat we zelf niet meer naar boven kunnen.
