Sommigen waarschuwen al voor een nieuwe ’toeslagenaffaire’, menig ander dat banken dreigen door te schieten in hun anti-witwascontroles. Verschillende banken bleven aanvankelijk liever ver weg van serieuze pogingen om criminele geldstromen en terrorismefinanciering in beeld te krijgen. Nadat ING en ABN AMRO vervolgens hoge boetes van het Openbaar Ministerie om hun oren kregen, lijken regering en banken er inmiddels naar te streven om alle rekeninghouders aan minutieuze anti-witwascontroles te onderwerpen. Met alle potentiële gevolgen van dien.
Het feit dat banken hun processen in de afgelopen decennia verregaand hebben geautomatiseerd, vormt de onvermijdelijke opmaat naar het uit het oog verliezen van de menselijke maat. Automatisering in de financieel-administratieve wereld gaat namelijk vaak gepaard met bureaucratisering.
Veel bureaucratie ontstaat door het opknippen van processen in overzichtelijke stukjes met overeenkomstig kleinere verantwoordelijkheden. Daardoor ontstaat het levensgrote risico dat niemand meer de mens achter de procedures ziet, noch zich daarvoor verantwoordelijk voelt. Franz Kafka bracht deze ontluisterende mechanismen begin twintigste eeuw voor het eerst helder in beeld.
Dat semipublieke organisaties zich na openlijke hoon en kritiek soms terugtrekken in nog meer automatisering en bureaucratisering is een typisch kafkaiaanse reflex. Na het constateren van ernstige misstanden als gevolg van procedures waarin de menselijke maat grotendeels ontbreekt, volgt juist vaak meer van hetzelfde.
Organisaties spannen zich vervolgens namelijk tot het uiterste in om dergelijke situaties naar de toekomst toe te voorkomen. Ze weigeren echter om in te zien dat juist het ontbreken van de menselijke maat vaak de oorzaak is van hun oorspronkelijke problemen. Als gevolg hiervan volgt juist vaak meer van hetzelfde met als eindresultaat dat onschuldige burgers compleet kunnen worden vermalen binnen hun bureaucratische molens.
Met een nog strengere anti-witwaswet in voorbereiding ontstaat het levengrote risico dat steeds meer banken in een typisch kafkaiaanse reflex vervallen, waardoor iedereen als potentiële witwasser kan worden aangemerkt. Ernstig bekritiseerd onderdeel vormt de ‘massa-surveillance’ van rekeninghouders door alle transacties vanaf 100 euro centraal te monitoren. De afgelopen jaren werden reeds in toenemende mate bankrekeningen tijdelijk geblokkeerd op bij nader inzien meestal oneigenlijke gronden (Google: bankrekening + geblokkeerd).
Een niet direkt door jouw bank te herleiden aanzienlijk bedrag ontvangen, een bedrag van een verdachte rekeninghouder ontvangen of een bedrag overgeschreven naar iemand die onder verdenking van witwassen staat? De algoritmen kunnen dan zomaar ingrijpen en ook jouw rekening blokkeren op verdenking van witwassen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over zgn. intelligente algoritmen die kunnen ontsporen en potentieel hele groepen onderscheidend of etnisch kunnen gaan profileren.
Een en ander is meestal het gevolg van een algoritme (lees: automatisering) dat onterecht aanslaat bij een bepaalde transactie. En natuurlijk van bankmedewerkers die blind vertrouwen op het oordeel van het algoritme en die het welzijn van de klant niet langer als hun specifieke verantwoordelijkheid zien (lees: het ontbreken van de menselijke maat).
Dit is zonder twijfel ons mogelijke voorland als gevolg van de eerder uitgedeelde boetes door het OM in combinatie met de aangekondigde strengere anti-witwaswetgeving.
Het volledig doorschieten in anti-fraudecontroles na aanvankelijk juist overduidelijke fraudesignalen te hebben genegeerd, bleek een typisch kafkaiaanse reflex van verschillende Nederlandse uitvoeringsorganisaties. Diverse gemeentelijke sociale diensten en het UWV zijn in dergelijke kafkaiaanse reflexen geschoten naar aanleiding van de publieke hoon over het stelselmatig negeren van fraudesignalen.
Het bekendste voorbeeld vormt echter wel de toeslagenaffaire, waarin de Belastingdienst duizenden Nederlandse burgers onterecht als fraudeur bestempelde. Als gevolg van het daarop terugvorderen van eerder genoten toeslagen over meerdere jaren kwamen vervolgens duizenden Nederlandse burgers in serieuze financiële en persoonlijke problemen.
Een klassiek voorbeeld van kafkaiaans handelen op grond van verregaande automatisering en het ontbreken van de menselijke maat. Telkens weer staat een dergelijke combinatie garant voor heel veel menselijk leed!
[Fotocredits – number1411 © Adobe Stock]
