De Amerikaanse en Europese geheime diensten kwamen in het afgelopen jaar in de schijnwerpers te staan vanwege hun hypermoderne systemen voor het grootschalig bespieden van alle burgers, tot en met het opslaan van privébeelden uit onze eigen huiskamers, door op afstand geactiveerde webcams. De beelden van tanks en soldaten uit het Russische leger steken daarbij hopeloos ouderwets af, ze lijken precies op de plaatjes in sepiatinten in onze geschiedenisboeken op school.
Maar schijn bedriegt. Vladimir Poetin strijdt met de meest geavanceerde middelen. Middelen waar hij als KGB-man (KGB: de geheime dienst van de Sovjetunie) waarschijnlijk alleen maar van kon dromen.
Poetin’s regime heeft dezelfde moderne technologieën als de VS en Europese landen om burgers elke seconde van de dag te kunnen observeren. Het Russische programma heet SORM (System for Operative Investigative Activities), en wordt door experts omschreven als “PRISM on steroids”. Met SORM kan de FSB, de opvolger van de KGB, ongehinderd en zonder opgaaf van redenen alle telecommunicatie en internetactiviteiten bespieden. SORM kreeg voorafgaand aan Sotsji een stevige upgrade. En na enkele aanslagen vlak voor het begin van de Olympische Spelen, stelde niemand meer vragen. Alle Sotsji-gangers konden worden geobserveerd, en alle gegevens over hun telefoongesprekken, sms’jes of internetsurfgedrag, worden minstens drie jaar opgeslagen. De Nederlandse regering haalde haar schouders op, het IOC trok een onnozel gezicht, en de Europese Commissie dook weg onder haar bureau.
Rusland is ook begonnen met het opslaan van passagiersgegevens van alle vluchten van, naar, via en zelfs over Rusland. Dus een groot deel van alle vluchten van Europa naar het Oosten. Die overdracht van persoonsgegevens is in strijd met Europese privacywetten. Maar luchtvaartmaatschappijen hebben geen keus, en moeten de gegevens verstrekken. Talloze keren vroeg ik in de afgelopen jaren de Europese Commissie om te interveniëren, maar verder dan “we zijn met de Russen in gesprek en het is heel moeilijk” komt de Commissie niet. De Nederlandse regering deed er al die tijd het zwijgen toe (misschien omdat Minister Opstelten gelijktijdig stiekem werkt aan eenzelfde systeem, en Minister Kamp te druk is met het voorbereiden van zijn handelsmissie naar Rusland in mei van dit jaar).
De passieve, ongeïnteresseerde houding van Europa is onterecht. De enkele onnozele hals die begin februari nog meende dat Poetin hooguit een branieschopper met een grote mond is, maar uiteindelijk toch ook de regels van het democratische spel accepteert, zullen nu toch de schellen van de ogen zijn gevallen. Poetin speelt een heel ander spel. Democratie en dialoog zijn voor hem holle begrippen.
Als KGB-veteraan, die ooit in Duitsland samenwerkte met de Stasi, weet hij precies hoe het bespieden van burgers, het verzamelen van informatie en het zaaien van angst en onderling wantrouwen de machtsbasis van een regime kan versterken. En uiteraard is de onderbouwing daarvan altijd “nationale veiligheid”. Het altijd en overal bewaken en bespieden van burgers is nodig om Rusland te beschermen tegen vijanden. En de definities van “vijand” en “nationale veiligheid” worden steeds breder.
Zo is het een welbekend feit – volgens Poetin – dat NGO’s, maatschappelijke organisaties, “buitenlandse agenten” kunnen zijn. Ook lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders en interseksuelen (LHBTI’s) zijn vanzelfsprekend een bedreiging voor de Russische staat. Om van politieke opponenten maar te zwijgen. Met SORM, PNR en dergelijke programma’s heeft Poetin de volledige controle en kan hij elke tegenstem het zwijgen opleggen.
Weliswaar heeft Poetin met SORM minder bereik dan de Amerikanen met programma’s als PRISM, simpelweg omdat Amerikaanse telecom- en internetbedrijven groter zijn. Maar netwerken in de omliggende landen – zoals Oekraïne – vallen wel binnen de sleepnetten van SORM.
Poetin maakt niet alleen gebruik van roestige tanks, maar hij voert ook een moderne cyberoorlog. In de afgelopen jaren werden allerlei cyberaanvallen uitgevoerd die uit Rusland lijken te komen, zoals tegen Estland in 2007 en Georgië in 2008. Wie de website van de NAVO afgelopen week platlegde weten we niet, maar alles wijst er op dat het uit het Russische kamp kwam. Dat is wellicht geen officiële aanval door regeringstroepen, maar in cyberspace zijn de scheidslijnen dun.
Het regime van Poetin schendt niet alleen het internationaal recht en de mensenrechten in de offline wereld, maar ook in cyberspace. Het grootschalig bespieden van burgers is niet alleen een grove schending van het recht op privacy, maar ook een onderdeel van een regime dat geen enkele oppositie meer duldt.
Het zwijgen, de passiviteit en het wegkijken van Europa worden onverdraaglijk. Niet alleen de illegale annexatie van de Krim roept om sancties, maar ook de inzet van SORM, PNR en dergelijke programma’s. Rusland wordt wellicht uit de G8 gezet. Maar het zou zeker net zo passend zijn om Rusland te schorsen uit de Raad van Europa, dat laatste bastion voor de verdediging van de mensenrechten en rechtsstatelijkheid.
De EU en Nederland moeten pal staan voor de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten. Niet alleen op het slagveld, maar ook op het internet.
[Afbeelding – © Fotolia.com]
