Een insectenhotel in de tuin, extra wilde bloemen bij boeren, urban jungles op daken van gebouwen: er is op veel plekken aandacht voor insecten, terwijl het tegelijkertijd niet bepaald beestjes zijn waar mensen op zitten te wachten. De wesp die rond de picknicktafel zoemt, de mug in de slaapkamer en de vieze pissebedden als je iets oppakt in de tuin: vaak zien we ze liever dood dan levend. Careful what you wish for is hier het devies: een insectenapocalyps kan dramatisch uitpakken voor mensen. Desastreus zelfs.
50% van de inheemse soorten planten en gewervelde dieren zijn beperkt tot ongeveer 36 hotspots van biodiversiteit die slechts 2,5% van het aardoppervlak beslaan. Als we zoveel druk op onze aardbol blijven zetten door veel te willen verbouwen, dan kan de kleine natuurlijke vegetatie die we hebben waarschijnlijk nog met de helft afnemen. Ontbossing, landbouw-uitbreidingen en verstedelijking zorgen er allemaal voor dat de natuurlijke habitats van dieren verdwijnen en daarmee dus ook de dieren zelf. Dat geldt niet alleen voor de schattige, aaibare beesten die we uit de dierentuin kennen: dat geldt ook voor insecten en daarmee indirect voor ons.
Een paper van verschillende wetenschappers geeft het aan, we moeten ons zorgen maken over de hoe onze activiteiten de natuur om ons heen beïnvloeden. Het aantal insecten zou met 1 tot 2 procent per jaar afnemen bij sommige soorten. Nu lijkt dat niet veel, maar het gaat heel hard. Zeker omdat wij als mensheid het ook steeds moeilijker maken. We zijn inmiddels met zijn 8 miljard en we gebruiken elk jaar meer dan de aarde ons kan geven. Allemaal ten koste van de natuur die juist voor insecten zo belangrijk is. De drie zaken die zorgen dat insecten in de problemen komen zijn dan ook de klimaatverandering, het verdwijnen van hun leefgebied en degradatie.
Voor onze overmatige consumptie is problematisch. Het boerenleven wordt zodanig geïndustrialiseerd met zijn machines, zijn pesticiden en de gigantische uitstoot, dat insecten geen goede plekken hebben om te leven. Ook al zijn insecten niet zo aaibaar en lijken ze soms zelfs tegen kernrampen te zijn bestand: er zijn wel degelijk bepaalde leefomgevingen waar ze baat bij hebben. Juist waar veel mensen actief zijn, valt op dat de insectenpopulaties afnemen. Dat terrein zal volgens onderzoekers alleen maar verder uitbreiden totdat er ook massale insectensterfte is in de bergen en de bossen.
Gelukkig geldt niet dat de insecten in alle categorieën sterven. Zo blijkt uit een studie in Puerto Rico dat het daar niet het geval is dat insecten in het algemeen afnemen in aantallen. Bovendien zou het volgens dat onderzoek niet zo zijn dat de opwarming van de aarde het probleem is: dat zouden stormen zijn die regelmatig over het land razen. Maar goed, moeten we er nou zo blij mee zijn dat bepaalde dieren wel tegen die opwarming kunnen? Dat zijn namelijk waarschijnlijk juist de kakkerlakken en de bed bugs van deze wereld. Die gedijen heerlijk bij warmte en zullen alleen maar toenemen in hoeveelheid: niet heel fijn voor steden. Bovendien staan kakkerlakken als winnaars van de ellende toch voor een heel grote afname van allerlei andere insecten aan de andere kant. Insecten die we echt niet kunnen missen.
Elk type insect heeft zo zijn eigen nut. De meest bekende is toch wel de bij: die zorgt voor honing, maar ook voor de bevruchting en dus voortplanting van allerlei flora. De kwaliteit van gewassen gaat enorm omhoog wanneer er bijen in de buurt zijn. Daarnaast zijn er ook veel insecten die bijvoorbeeld zorgen dat gevallen blaadjes composteren, zoals motten. Het zijn misschien niet de meest geliefde dieren, maar ze zijn ontzettend nuttig en we willen ze niet kwijt. En dat andere niet zo geliefde insect, de wesp, die zorgt dat onze groenten niet worden opgegeten door de larven van allerlei ander rondvliegend gespuis. Het klinkt cliché om het te hebben over dit sort dingen, maar ze hebben wel degelijk een essentiële rol in ons ecosystem. We hebben insecten nodig voor ons eten: zo concludeerde ook de Verenigde Naties. Zo lang wij met zo’n grote bevolking zoveel te veel vragen van de aarde, kunnen veel ecosystemen zichzelf niet meer herstellen en dat leidt weer tot insectensterfte. Massale insectensterfte tot uitsterven aan toe.
Het bijzondere is dat juist de klimaatverandering die we veroorzaken, ook weer zorgt voor meer klimaatverandering. We verliezen hiermee niet alleen insecten en de strijd tegen de opwarming van de aarde: we verliezen er ook de diversiteit in onze wereld mee, de biomassa en de bijzondere geschiedenissen en verhalen die hieraan vast zitten. Zelfs als dat je allemaal niet uitmaakt, dan zou het je alsnog moeten aangaan: uiteindelijk lijdt dit alles tot de dood van mensen. Zonder insecten is het ecosysteem volledig verstoord en daar zullen wij voedseltekorten door krijgen. Er zijn misschien wel 5,5 miljoen verschillende soorten insecten, waarvan we er waarschijnlijk slechts eenvijfde ‘kennen’, die neemt in rap tempo af. De rode lijst met insecten die uitsterven is sinds de industriële revolutie al langer en langer geworden (met 5 tot 10 procent), dus misschien wel 500.000 soorten.
Het gaat ons heel veel geld kosten als we alle diensten die nu worden geleverd door insecten, zelf moeten gaan doen. Ze helpen ons aan medicijnen, nieuwe chemische producten, de waterstroom, het onder controle houden van ziektes, productie van zuurstof en nog veel meer. In geld schatten wetenschappers het bedrag op 33 biljoen euro wat wij dan jaarlijks zouden moeten ophoesten. Je voelt het al aankomen: dat gaat ons nooit lukken.
Kunnen we nog iets doen? Is het al te laat? Zeker kunnen we nog iets doen. Eén ding is educatie: leer kinderen al van jong af aan wat de consequenties zijn van ons verwoestende gedrag. Maar ook: pak dat gedrag aan. Minder vervuilen, minder voedselverspilling, meer ruimte voor leefgebieden van dieren en groenten verbouwen op een natuurlijke manier, zonder pesticiden. Het wordt allemaal een beetje een cliché om te zeggen, maar doe wat je kunt tegen klimaatverandering. Wees zuinig, gooi eten niet weg, douche eens wat korter, pak de fiets in plaats van de auto: het is moeilijk om je levensstijl aan te passen als je er eenmaal aan gewend bent, maar als we doorgaan zoals we nu doorgaan, dan sta je straks elke dag in de supermarkt te klagen over de prijzen van eten. Als er al eten is…
