Al meteen na het neerstorten van vlucht MH-17 deed er veel misinformatie de ronde op internet. In Russische media werden walgelijke suggesties gedaan, zoals dat de passagiers aan boord al overleden zouden zijn geweest vóór de crash. Nog voordat we goed en wel hadden kunnen stilstaan bij het overlijden van 298 onschuldige reizigers – waarvan 196 Nederlanders – werden zij het slachtoffer van een informatieoorlog.
Het conflict in Oekraïne en de valse berichtgeving over de neergehaalde vlucht MH-17 brachten de moderne Russische propagandamachine naar Nederland. Helaas bereiken de zorgvuldig geconstrueerde samenzweringstheorieën nog hun doel ook: uit onderzoek van PEW blijkt dat Europeanen hun mening steeds vaker baseren op de door het Kremlin aangestuurde Engelstalige nieuwssite RT.com.
De reactie in de Europese Unie was in eerste instantie gemengd, en de Nederlandse regering snijdt al jaren in steun voor journalistieke projecten in Rusland. Maar hoe meer we van Poetins propaganda de wrange vruchten plukken, hoe harder de roep klinkt om tegenwicht te bieden aan de gekleurde berichtgeving.
De Europese Unie verkent daarom nu de mogelijkheden voor ‘strategische communicatie’. Soms vragen mensen om publicaties en websites met propaganda te verbieden of blokkeren, maar een Europese aanpak zou juist het principe van vrije meningsuiting als uitgangspunt moeten hebben. Censuur ga je niet tegen met censuur, censuur ga je tegen met meer stemmen en de vrije pers. Te lang werden mensenrechten en fundamentele vrijheden als een soft issue behandeld. Poetin herinnert ons eraan hoe hard de belangen zijn.
Voor de Russische regering vormt het belangrijkste doelwit haar eigen burgers. Journalisten worden geïntimideerd en het werken wordt hen onmogelijk gemaakt. Onafhankelijke nieuwsbronnen zijn in Rusland nauwelijks meer te vinden. Dat zorgt voor vergaande centralisatie en consolidatie van de macht van het Kremlin. Vrije en veelzijdige media zijn essentieel om macht te controleren. In het huidige Rusland ontbreekt dat totaal.
Om te begrijpen hoe ver de controle op informatie gaat, moeten we onder de motorkap van het internet in Rusland kijken. Deze maand verscheen het boek The Red Web, waarin Andrei Soldatov en Irina Borogan beschrijven hoe het internet in Rusland systematisch wordt gecensureerd en afgeluisterd. Het Kremlin trekt de controle van de technische infrastructuren van het internet verder naar zich toe om informatiestromen te beheersen: met internetfilters en deep packet inspection worden Russische burgers volledig gecontroleerd. Speciale apparatuur maakt het mogelijk dat websites in het hele land kunnen worden uitgeschakeld zodra daarvoor het bevel wordt gegeven.
Toegang tot zoveel informatie betekent dat de Russische regering haar machtsbasis kan verstevigen voor de toekomst. Een nieuwe Russische wet verplicht ook westerse internetbedrijven om klantgegevens in Rusland zelf op te slaan. Teleurstellend genoeg is Apple het eerste bedrijf dat hiervoor buigt.
De auteurs van The Red Web waren deze week te gast in het Europees Parlement waar ze met experts over mediavrijheid spraken. Dat onderwerp moet in het buitenlandbeleid van de Europese Unie de hoogste hebben. De EU moet activisten en journalisten trainen in het gebruik van anonimiseringtools en versleutelingstechnieken om veilig te kunnen werken. Nieuwe technologieën die mensenrechten beschermen kunnen daarnaast bij uitstek in Europa ontwikkeld worden. Dat zou actief gestimuleerd moeten worden. Eerder deze maand werd mijn rapport over het effect van nieuwe technologie op mensenrechten aangenomen door het Europees Parlement. Het bevat veel concrete aanbevelingen voor een stevigere integratie van technologie in het Europees buitenlands- en mensenrechtenbeleid.
Het open internet is de nieuwe arena waarin natiestaten hun spierballen laten zien. De Europese Unie moet zich hard maken tegen pogingen van overheden om de technische infrastructuur te manipuleren, bijvoorbeeld door in internationale fora te pleiten voor de technische en niet de politieke definities van ‘informatiebeveiliging’. Dat Poetin het internet ziet als een uitvinding van de CIA betekent niet dat zijn centralistische machtsmodel de werking van het decentrale internet mag gaan beïnvloeden.
De strijd voor mensenrechten vindt plaats onder de motorkap van het internet, en de Europese Unie moet verder kijken dan traditionele persvrijheid om te zien dat internetvrijheid hier sterk aan verbonden is. We hebben een buitenlandstrategie nodig die zowel persvrijheid als internetvrijheid bevordert, en hiervoor is kennis en politiek leiderschap nodig.
Bovendien moet bij elke belangrijke bijeenkomst tussen Europese en Russische leiders dit thema naar voren worden gebracht. De EU moet uitdragen dat het streeft naar het open houden van het internet, omdat het bijdraagt aan mensenrechten, handel en veiligheid. Maar de beste manier om propaganda van het Kremlin tegen te gaan is meer vrije meningsuiting en onbelemmerde toegang tot informatie in Rusland, offline en online.
[Afbeelding: © yulenochekk – Fotolia.com]
