Stel je voor. Je bent oprichter en directeur van de veelgeprezen Raad voor Amerikaans-Islamitische Betrekkingen (CAIR). Na 9/11 stond je naast George W. Bush om samen de aanslagen en de daaropvolgende groeiende intolerantie tegen moslims te veroordelen. Je bent van onbesproken gedrag en zet je in voor de moslimgemeenschap. Toch ben je in een digitaal systeem te vinden als terrorist. Het overkwam Nihad Awad, en hij is niet de enige. Deze maand berichtte VICE News over de gevolgen die de World Check Database van Thomson Reuters heeft voor onschuldige individuen die in het systeem zijn opgenomen. Idee achter de database: vul een naam in en kom erachter of die persoon volgens hen een terrorist is.
Ook de naam Mohamed Iqbal Asaria, adviseur bij de Wereldbank en Bank of England, staat in de database geregistreerd. Net als verschillende goede doelen, activisten en religieuze instellingen. En de rekeningen van de Vlaamse Delphine Boël werden afgesloten omdat ze bij World-Check bekend staat als de vermoedelijke dochter van de voormalige Belgische koning Albert. Geen van hen is ooit veroordeeld voor terroristische daden of er alleen al verdacht van geweest. Maar dat hun naam te vinden is in de database is wel schadelijk voor hun reputatie of bedrijf, en lopen daardoor omzet mis. Daar komt nog eens bij dat het voor mensen zonder stevig publiek profiel heel erg lastig is om verhaal te halen of om hun naam gezuiverd te krijgen. Met deze manier van werken is iedereen vogelvrij.
De World-Check database wordt gebruikt door meer dan 300 overheids- en inlichtingendiensten. En ook 49 van de 50 grootste banken ter wereld, bedrijven die vooronderzoek doen naar toekomstige werknemers en negen van de tien grootste advocatenkantoren ter wereld behoren tot de klandizie. Banken gebruiken de gegevens bijvoorbeeld om te voorkomen dat ze meedoen aan het financieren van terrorisme of witwaspraktijken.
Het team van World-Check beslist op basis van louter publieke bronnen of bepaalde mensen en organisaties onder het kopje “terrorisme” vallen. Naar eigen zeggen gaat het enkel om betrouwbare bronnen zoals officiële sanctielijsten van overheden en berichtgeving van kwaliteitsmedia. Blogs zouden alleen worden gebruikt als ondersteunende, secundaire bron.
Uit het onderzoek van VICE blijkt dat dit niet klopt. Op de lijst prijken ook de namen van mensen en organisaties die nooit door officiële bronnen aan terrorisme zijn gelinkt. Zij werden beschuldigd van terroristische praktijken op basis van conservatieve blogs, islamofobe websites en politieke organisaties. En volgens twee medewerkers van World-Check is het de afgelopen acht jaar nog nooit iemand gelukt een beschuldiging van de database succesvol aan te vechten. “Eens een terrorist, altijd een terrorist”, aldus een medewerker.
Ondanks de twijfelachtige werkwijze van de medewerkers van World-Check wordt de database al veelvuldig gebruikt. Banken, het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid en de Verenigde ondernemen actie op basis van informatie uit de database. D66 maakt zich grote zorgen over de gevolgen die het gebruik van deze database kan hebben.
De registraties van World-Check zijn soms ongefundeerd: er vindt geen degelijk onderzoek plaats. Ook is de organisatie niet transparant en is er geen enkele manier waarop beschuldigde personen en bedrijven schadeloos kunnen worden gesteld. Bedrijven en overheden moeten zich bij hun activiteiten aan de privacy-wetten houden. Maar overheden hebben een extra verantwoordelijkheid als het gaat om de omgang met persoonsgegevens en de uitvoering van de eigen wet. D66 wil graag inzicht in welke overheidsinstanties de World Check Database gebruiken, en hoe zij met deze gegevens omgaan. Krijgen betrokkenen wel inzage in hun gegevens, en hebben zij de mogelijkheid om verzoeken tot correctie van onjuiste informatie in te dienen? Deze rechten kunnen niet zomaar omzeild worden.
D66 wil dan ook opheldering van de Europese Commissie hierover. Wat doet de Commissie om te voorkomen dat onschuldige personen in verband worden gebracht met terrorisme door databases als World-Check, en hiervan negatieve consequenties ondervinden? Maakt de Commissie zelf gebruik van de database, of andere Europese instellingen of agentschappen zoals Europol en inlichtingendienst IntCen? En zo ja, of ze dit dan te verenigen vinden met Europese wetgeving en het EU-Handvest van de Grondrechten.
Volgens een door VICE gecontacteerde consultant hebben zelfs personen die op VN-sanctielijst voor Al-Qaeda en de Taliban staan meer rechten dan de mensen die in de World-Check database verstrikt raken. Het moet gedaan zijn met dit Wilde Westen waarin bedrijven en overheden willens en wetens werken met een systeem dat niet waterdicht is, waardoor onschuldige mensen in de problemen komen. Een dergelijk gebrek aan rechtsbescherming zou niet meer voor moeten komen.
Sophie in 't Veld is fractievoorzitter voor D66 in het Europees Parlement en vicevoorzitter van de Europese liberalen (ALDE). In 't Veld is woordvoerder privacy en Europese markt internet & mobiel betalen, initiator van de opschorting van het SWIFT-verdrag en bestrijdt in verschillende Eurowob-procedures weeffouten uit het EU-model anno 1957.