Wij, Nederlanders, wijzen graag met ons vingertje naar landen zoals Bulgarije, Hongarije, Polen, Roemenië en Tsjechië om te benadrukken dat de rechtstaat in deze landen onder druk staat. Er lijkt in de meeste van deze landen sprake te zijn van relatief lang zittende regeringsleiders of coalitiepartijen die, ten koste van de rechtstaat, met name hun eigen macht en invloed willen consolideren. Het oogt hierbij met name als een erfenis uit de tijd dat deze Oost-Europese landen nog onder het communistische juk gebukt gingen. Democratische normen en waarden maken nu eenmaal nog maar relatief kort onderdeel uit van hun politieke geschiedenis.
Hoe dan ook, de ondermijning van de rechtstaat in deze landen is met name het gevolg van het welbewust strategisch ondergraven van de verschillende tegenmachten door autoritaire regeringsleiders of machtsbeluste coalitiepartijen. Tegenmachten, zoals een voldoende onafhankelijk parlement, een vrije pers en een vrije rechtspraak.
Tijdens een eerste vluchtige beschouwing lijken dergelijke ontwikkelingen van een volstrekt andere orde en aard dan de rechtstatelijke problemen in ons eigen koude kikkerlandje, nietwaar? Of toch niet, misschien? De rechtstatelijke problemen die de laatste jaren in Nederland aan de oppervlakte zijn gekomen betreffen o.a. de Toeslagenaffaire, de Afhandeling aardbevingsschade Groningen, de Belastingdienst en het UWV. Wanneer je echter dieper op de materie inzoomt, dan ontdek je met enig afgrijzen dat er eigenlijk veel meer parallellen dan verschillen bestaan tussen de rechtstatelijke problemen in eerder genoemde Oost-Europese landen en in Nederland.
In eerder genoemde Oost-Europese landen is er veelal sprake van regeringsleiders of coalitiepartijen die streven naar consolidatie van hun macht en invloed. Hetzij uit eigenbelang, hetzij uit partijbelang.
In die zin lijken onze eigen premier Mark Rutte en de VVD in eerste instantie een stuk genuanceerder in hun optreden. Niettemin is Rutte hard op weg om de langst zittende premier van Nederland te worden, als hij er tenminste in slaagt om Rutte IV op de rails te krijgen. Hoewel Rutte nooit openlijk zal toegeven dat hij koste wat het kost wil blijven zitten, begint het er toch steeds meer op te lijken dat ook hij maar moeilijk afscheid kan nemen van het regeringspluche. De macht en invloed lijken hun verslavende uitwerking ook op hem niet te missen. Bovendien is er binnen de VVD niemand die durft op te staan om te zeggen dat er een bepaalde houdbaarheidsdatum aan de macht van een regeringsleider zou moeten kleven.
In eerder genoemde Oost-Europese landen is er meestal sprake van regeringsleiders die er een autoritaire of toch op zijn minst opvallend dominante leiderschapsstijl op na houden. Hiermee smoren of negeren ze de meeste kritiek. Ze hebben vaak ook nog eens het lef om dit vrij ongegeneerd voor het oog van volk en vaderland uit te spelen.
Ook in deze zin lijkt onze eigen premier Mark Rutte in eerste instantie een stuk genuanceerder in zijn optreden. Rutte is echter meermaals verweten er met name binnenskamers een autoritaire of toch op zijn minst vrij rigide leiderschapsstijl op na te houden. Gaat het niet om het dicht timmeren van coalitieakkoorden en -afspraken dan wordt er weliswaar veel moeite gedaan om de Tweede Kamer het liefst zo laat mogelijk pas correct te informeren. Dit gebeurt op zo’n uitgekiende wijze dat de Kamer op het moment van de daadwerkelijke behandeling van wetsvoorstellen op wat punten en komma’s na weinig meer kan doen dan instemmen met het voorgestelde beleid. Niet in de laatste plaats omdat de leden van de coalitie vooraf uitgebreid zijn bewerkt in achterkamertjes om unaniem in te stemmen met het voorgestelde beleid.
De belangrijke tegenmacht van een voldoende onafhankelijk parlement wordt hiermee deels ondergraven. Doordat wetsvoorstellen in datzelfde licht zodanig juridisch worden dicht getimmerd door de coalitiepartijen voelt zelfs de rechterlijke macht zich soms genoodzaakt om de oren te moeten laten hangen naar het staande kabinetsbeleid. Hiermee worden twee belangrijke tegenmachten binnen onze rechtstaat nauwelijks zichtbaar ondergraven. Hoewel allemaal onder de mantel van het democratische proces en misschien zelfs niet eens volkomen bewust, verschillen de uitkomsten op de langere termijn niet zo heel substantieel van wat er momenteel gaande is in bepaalde Oost-Europese landen.
Het lijkt er daarom op dat je democratische en rechtstatelijke instituties niet rechtstreeks of bewust hoeft aan te vallen om de rechtstaat toch potentieel te ondermijnen. Een opvallend dominante leiderschapsstijl op zichzelf, welke tot gevolg heeft dat parlementaire hoor en wederhoor deels raken ondergesneeuwd, is blijkbaar al voldoende om de rechtstaat op de langere termijn substantiële schade aan te brengen.
Met bovenstaande uiteenzetting probeer ik aan te tonen dat, hoewel er duidelijke intentionele verschillen bestaan tussen het handelen van bepaalde Oost-Europese regeringsleiders en onze eigen premier Mark Rutte, een opvallend dominante leiderschapsstijl van een regeringsleider, ongeacht de intenties, op de langere termijn tot grotendeels dezelfde rechtstatelijke problemen kan leiden als waar sommige Oost-Europese landen momenteel mee te kampen hebben. In dit geval betrekking hebbende op het ondergraven van deels dezelfde belangrijke tegenmachten, zoals een voldoende onafhankelijk parlement en een vrije rechtspraak.
[Fotocredits – Brian Jackson © Adobe Stock]
Art ziet zichzelf als onderzoeksjournalist en doorgrondt het liefst thema's die anderen volgens hem laten liggen. Verklarende en verdiepende artikelen vormen zijn stijl. Hij schuwt ingewikkelde materie daarbij niet.
Verder lezen over Nederland
Nieuws05.11.2024
Nieuws08.10.2024
Online02.08.2024
Media02.07.2024
Startups27.06.2024
Automotive13.06.2024
Lifestyle29.05.2024
Lifestyle21.05.2024