Het zat eraan te komen: Rusland heeft de samenwerking rondom het International Space Station opgezegd. Het wil dat de sancties tegen het land worden opgeheven. Gebeurt dat niet, dan wil het niet langer samenwerken op het ISS. Iets wat vrij ongemakkelijk moet zijn voor de aanwezige astronauten, aangezien er op dit moment vier Amerikanen, twee Russen en één Europeaan aan boord zijn.
Wat het stoppen van de samenwerking exact inhoudt, dat moet nog vorm krijgen, maar in ieder geval betekent het dat Rusland zich terugtrekt uit de lopende projecten. Of de kosmonauten op het ISS ook niet meer communiceren met de aanwezige astronauten, en of Rusland dan bijvoorbeeld meer eigen onderzoeken gaat doen, dat is onbekend.
Op Twitter startte de directeur van Roscosmos, de Russische ruimtevaartorganisatie, een verhandeling over het stilleggen van de samenwerking op het ISS zolang “de illegale sancties niet volledig worden opgeheven”. Met de sancties doelt de organisatie op verboden van landen om zaken te doen met de Russen. Hoewel NASA al eerder heeft aangegeven dat deze sancties geen invloed hebben op de samenwerkingsverbanden op en rondom het ISS, wil Rusland dit dus wel gaan inzetten.
Eerder al dreigde Roscosmos het ISS in te zetten als ‘wapen’. Het impliceerde toen dat het pensioen van het ISS, waarbij het over zo’n 8 jaar vanuit de ruimte teruggebracht zou worden op aarde (maar wel met een flinke plons in de oceaan zou eindigen, op het ‘ruimtekerkhof’), misschien helemaal niet zo veilig zou verlopen. De Russen bedienen de raketten die het ISS aansturen, waardoor de Roscosmos-directeur in een tweet even benoemde dat het ISS ook zomaar op het vasteland van de Verenigde Staten zou kunnen neerstorten.
Hoewel het nu niet meer zulke heftige dreigementen maakt, is het alsnog kwalijk dat het de samenwerking compleet opschort. Volgens Roscosmos zijn de sancties tegen Rusland bedoeld om “de Russische economie te ruïneren, de burgers van het land tot wanhoop te brengen, honger te laten leiden en het land op zijn knieën te krijgen”. Geen enge dreigementen dit keer, maar de uitspraken zijn er niet bepaald milder op geworden.
Het doet wel afvragen hoe dat zit met oorlog in de ruimte. Immers draait oorlog vaak om grondgebied en de ruimte: van wie is die eigenlijk? Van niemand. In de Koude Oorlog zijn er meer regels en wetten ontwikkeld rondom oorlogvoering in de ruimte. Iets wat werd bezegeld in de ruimte, want op juli 1975 schudden de Amerikaanse generaal Thomas Stafford en cosmonaut Alexei Leonov handen om de regels definitief te maken.
Tenminste, zeven jaar ervoor waren de afspraken eigenlijk al gemaakt in de vorm van de Outer Space Treaty. Het Ruimteverdrag verbiedt het plaatsen van massavernietigingswapens of kernwapens rond de baan van de aarde, op de maan of op andere hemellichamen. Het Ruimteverdrag verbiedt ook het opzetten van militaire bases, het bouwen van forten, het testen van wapens en het uitvoeren van militaire manoeuvres in de hemellichamen of op de maan. Het is dus een enorm belangrijk verdrag, waaraan landen zich tot nu toe hebben gehouden. Het verdrag is er dan ook puur op gebouwd om te zorgen dat oorlogen en vijandigheid van aarde niet de oversteek zouden maken naar de ruimte.
Loopt dat gevaar nu de Russen niet bepaald amused zijn over de sancties? Er lijkt nog weinig te zijn om ons zorgen over te maken: immers legt het puur de samenwerking stil en is het zich voor zover bekend niet aan het bewapenen. Dat geldt niet voor de Verenigde Staten: dat heeft sinds een paar jaar een militaire ruimteorganisatie genaamd Space Force. Die is er wel alleen voor communicatie en beveiliging, wie weet waar het toe in staat is als het eenmaal misgaat?
Tegelijkertijd zijn er namelijk enkele mazen in de wet: deze regelgeving is immers gemaakt in een periode waarin de technologische ontwikkelingen lang niet zo ver waren als nu, naast dat de ruimte toen een speelveld was van overheidsorganisaties. Nu is er kunstmatige intelligentie en wordt er gewerkt met private organisaties.
Juist die laatste categorie kan olie op het vuur gooien. Elon Musk heeft zich weleens laten ontvallen dat SpaceX de rol van Rusland kan overnemen. Althans, dat zei hij niet in zoveel woorden. Onder het zojuist besproken dreigement rondom het pensioen van ISS plaatste hij simpelweg een plaatje met het logo van SpaceX, waarmee hij wil zeggen: SpaceX kan als het moet ook helpen met zijn raketten.
Maar goed, zo ver is het nog lang niet. Eerst even een pauze, aldus Roscosmos. Het is opvallend dat de Russische organisatie hier nu mee komt: het heeft vorige week nog een NASA-astronaut teruggebracht naar aarde met zijn Soyuz-raket. Wanneer de pauze op de samenwerking ingaat, dat moet Roscosmos nog duidelijk maken.
