Op het eerste oog ziet Fez er niet zo veel anders uit dan je zou verwachten van een heel klein team: een pixelige platformer met een trucje. En ik kan het je niet kwalijk nemen als dat het enige is dat je er in ziet. Maar Fez is meer dan het trucje dat je toestaat om de platte wereld te roteren alsof je aan een kubus draait. Ja, je kunt wat leuke puzzels maken die spelen met het perspectief, met het idee dat je aan de achterkant of zijkant van een scène andere dingen kunt zien die je strik van voren bekeken niet doorhebt, maar dat is slechts het buitenste laagje. Maar wat daar onder zit: het is een beetje alsof er in de Da Vinci Code nóg een boek verborgen zou zitten, als je de code maar zou weten te vinden. En dat is geweldig voor amateur-cryptografen, maar misschien is het allemaal iets té goed verborgen voor de gewone mens.
The Good
Zoals gezegd is de centrale platform-gimmick van Fez prima: je draait je een eind in de rondte om de verschillende gouden cubes (het te verzamelen materiaal in de game) te zien en te kunnen bereiken. Het ontbreken van enige vorm van vijanden of straf voor gemiste sprongen is daarbij een verademing: je wordt nooit gefrustreerd door iets dat je tegenhoudt, als je mis springt ben je 3 seconden later nog eens aan het proberen en de meeste obstakels worden uit de weg geruimd door even stil te gaan staan en na te denken. Dat geeft je dan meteen een moment om te genieten van de honderden kleine details die het platte landschap van Fez tot leven brengen.
Vooral de diertjes, die je in alle soorten en maten tegenkomt, blijven leuk om op te reageren of om gewoon naar te kijken. De rest van de wereld is ook dusdanig sypathiek uitgevoerd dat je ondanks het vele heen en weer-geren steeds opnieuw dingetjes ontdenkt die je nog niet had gezien. En juist die kleine dingetjes blijken later een sleutelrol te gaan spelen in hoe je het échte Fez (ik kan het niet anders zeggen) moet spelen. En dan bijkt het veel meer dan een platformer te zijn en wordt zelfs het doorkruisen van de levels maar bijzaak. Die transformatie is magisch en zelfs als je weet dat het er aan komt maakt het grote indruk hoeveel diepte er in zo’n platte wereld past.
Een aparte vermelding waard is de muziek trouwens: gemaakt door Disasterpiece (en nee, die hebben niks met Slipknot te maken) is het een hele sterke, ambient chiptune soundtrack die een heel specifiek sfeertje weet neer te zetten dat met weinig andere dingen te vergelijken is. Het doet enorm veel voor de game en zeker in de latere stadia van de game ken je de nummers als was het je favoriete album. En als je de soundtrack dan terugluistert (maar pas na het spelen) zul je merken dat dat eigenlijk ook wel zo is.
The Bad
Maar al dat gepuzzel heeft ook een schaduwzijde: doordat duidelijk het grootste gedeelte van de ontwikkeling in de diepere laag is gaan zitten is het platformgedeelte een beetje onderontwikkeld. Het roteren gaat nooit verder dan de overduidelijke puzzels die je daarmee kunt maken en dat had van mij best wat meer mogen zijn, te meer omdat je dan een betere opbouw richting de overstap had kunnen maken, of dat wellicht had kunnen gebruiken om wat extra info te kunnen verdienen met goed spring- en draaiwerk. Het lijkt er nu op alsof er niet echt meer in zat en dat het tweede gedeelte van de game eigenlijk ter compensatie is bedacht. Het wordt er ook niet makkelijker op gemaakt door de kaart van de wereld, trouwens. Die verbindt de verschillende gebieden met elkaar in 3D-ruimte en zo dat ze ten opzichte van elkaar kloppend staan: het nadeel is dat je er bijgod niet aan kunt afzien waar je zit en belangrijker nog, hoe je komt waar je wel heen wilt. Dat hindert nogal in de tweede helft en de verwarrende warps (!) helpen ook niet.
Fez is maar met een tweemansteam gemaakt en dat zie je helaas: er zitten zoveel bugs in de eerste versie (Polytron belooft beterschap dus hoe later na release je dit leest hoe minder het een probleem zou moeten zijn) dat de kans erg groot is dat je er last van zult hebben: zomaar uit het niets teruggegooid worden naar het Xbox dashboard, hangers, supertrage reacties die ervoor zorgen dat je allerlei sprongen mist en -oh horror- gecorrumpeerde savefiles komen helaas maar al te veel voor. Jammer, zeker als je bedenkt dat Fez al meer dan vijf jaar in ontwikkeling is.
The Ugly
Je gaat de limiet van je eigen intelligentie tegenkomen in Fez. En dat doet soms wel even pijn, kan ik je melden. Je kunt best de illustere 209.3% completion bereiken (Symphony of the Night is er niks bij) maar dan zul je uiteindelijk toch iets van hulp van anderen moeten accepteren. Hoe slim je ook denkt te zijn, je zult altijd iets van een hint nodig hebben om door bepaalde barrières heen te breken. Zoals bijvoorbeeld dat er twee verschillende symbolen voor 4 en 5 zijn. Of dat je een Engels pangram moet zien te herkennen om de sleutel tot alles te vinden. Met die hints moet je er kunnen komen. Maar alles krijg je niet te zien. De (optionele) eindpuzzel is dusdanig duivels dat simpele logica niet voldoet om er doorheen te komen. Het is alsof designer Phil Fish aan het einde besloten heeft dat hij zijn spelers niet meer aardig vond en ze wilde straffen met een puzzel die helemaal niet op te lossen is. Na een week van collaboratie op internet zijn een aantal mensen er in geslaagd om het antwoord te raden (het hacken van een password in microcosmos) door domweg alle combinaties te proberen. Dat is toch bizar? Dat spelers een game moeten brute forcen omdat de oplossing niet in de game zit?
Conclusie
Fez is een leuke platformer maar een veel betere Mensa-test. Je zult je hersens echt moeten laten kraken om alle lagen van deze game te ontdekken, maar als je een doorbraak hebt weten te forceren is het alsof je een groot geheim hebt weten te ontrafelen. Het was mijns inziens beter geweest om de vaak te makkelijke springstukken en de keiharde logicapuzzels niet zover van elkaar te verwijderen dat je de laatste helemaal zou kunnen missen, want ik denk wel dat er met een klein stapeltje hints veel meer mensen te porren zouden zijn voor het langzaam maar zeker ontwikkelen van hun puzzelbrein. Nu zal het voor velen een te grote investering zijn en het harde werk dat in Fez gestoken is verdient meer aandacht dan alleen oppervlakkige.
Fez, ontwikkeld door Polytron Corp. voor Xbox Live Arcade en uitgegeven door Microsoft Game Studios op 13 april 2012
