Frans van der Reep
Frans van der Reep is een visionary practitioner, inspirational counceler, media futurist en "triple thinker". Hij is verbonden aan Hogeschool Inholland (lector) & KPN (senior strategist).
Een van de zaken die mij opvallen is dat zaken zo snel veranderen dat de context van onze acties verdampt. Voordat we ‘de klus geklaard hebben’ is het waarom van onze actie al weer weg of verandert. De context verandert onder onze handen in this digital age.. Wat doet dat met ons?
Wat is context en wat voor betekenis heeft context voor ons? In het woordenboek staat dat een context een ‘verzameling van omstandigheden en feiten is die een bepaalde toestand definiëren.’ Context bepaalt hoe je een actie of feit of gebeurtenis plaatst in het grotere verband. Er is altijd een interpretatiestructuur nodig om betekenis te geven aan feiten. Als we niet alles kunnen zien is er altijd een neiging om alles te laten leiden door collectieve paradigma’s.
Ik vind dit een grote uitdaging. Niet zozeer vanwege het tempo van die verandering maar omdat het bij een context die iedere keer verandert of die er praktisch gezien gewoon niet is heel moeilijk is om betekenis te geven aan wat je doet. Betekenis ontstaat namelijk altijd in context. Zonder context geen betekenis.
Voorbeelden
Een voorbeeld: de toename van het aantal zzp’ers, zelfstandige werkende ondernemers. Je kunt dit lezen als een grote stap in persoonlijk leiderschap en als een stap in het zelf oplossen van je behoefte aan werk. Je kunt dit ook lezen als slinkse manier van (grote) bedrijven om via de ‘flexibele schil’ de kosten van de factor arbeid te reduceren en de arbeidskosten te flexibiliseren. Wat is hierin jouw context?
Nog een voorbeeld. Stel we zitten in Londen, met Londenaren in de zaal. Ik laat je als onderdeel van een presentatie een foto zien van het Anne Frankhuis in Amsterdam, overigens zonder die toelichting. Wat zien Londenaren dan? Sommigen zien een oud huis. Anderen een oud huis in Nederland of wellicht in Amsterdam zelf. En een enkeling herkent het Anne Frankhuis.
Wat denk je? Denk je dat degenen die ‘een oud huis’ ziet de zelfde informatie krijgt als degene die het Anne Frankhuis herkent? Ik denk zelf van niet. Herkenning van het Anne Frankhuis wijzigt de context en verandert onmiddellijk de betekenis van wat die Londenaar op dat moment ziet. Context drives meaning. De foto krijgt onmiddellijk een andere betekenis voor de kijker.
Of ga naar een situatie waarin je, geblinddoekt en zonder het te weten, een olifant aait? Wat voel je? Je mind zal je allerlei suggesties presenteren op basis van eerdere ervaringen. Maar een olifant?
Zo reageren we allemaal vanuit onze eigen levenservaring en onze eigen overtuigingen. Die bepalen voor ons de interpretatie van de situatie. Transactionele analyse(TA) bijvoorbeeld biedt daar een prachtig kader voor om inzicht te krijgen hoe dat werkt in de directe communicatie tussen mensen. Werkelijke verbindende communicatie vraagt inzicht in zowel de context van waaruit jij handelt alsook je gesprekspartner. Jouw context verschilt van die van je gesprekspartner.
Een laatste voorbeeld van alledag. Je rijdt in je auto op een voorrangsweg en je ziet bij een kruising een auto wachten. Je rijdt natuurlijk door want jij zit op een voorrangsweg. Maar laat het voorbeeld eens inwerken? Wat zie je eigenlijk? Je hebt geen idee of die andere automobilist daar net staat of misschien al een aantal minuten probeert over te steken. Intenties kun je niet vaak niet waarnemen. Eigenlijk weet je dus niet waar je naar kijkt. En als die andere automobilist dan toch probeert over te steken terwijl jij er net aan komt vind jij hem wellicht een onverantwoorde idioot, wat die ander ook is, maar met deze aanvullende context informatie wordt het gedrag wel wat begrijpelijker. Ook hier weer: contexten verschillen.
Jan van Til heeft mooie analyses over geschreven over situational meaning en contextual aware systems en laten zien wat er fout kan gaan als je situational awareness ontkent in het ontwerp van ICT systemen. Antropoloog Gregory Bateson heeft zijn hele antropologische leven eraan besteed om de ideologische component uit teksten te destilleren: onderzoeker en onderzoek staan nooit los van elkaar.
Als context ontbreekt: Ideologie of Lethargie?
Wat betekent dit voor een situatie waar ik mee begon in deze tekst? Dat contexten onder je handen veranderen of zo snel veranderen dat je ze niet meer herkent. Dat er onvoldoende referentiepunten zijn om werkelijk te snappen wat je ziet of waar je bent?
Er zijn twee uiterste reacties die je overigens alle twee kunt waarnemen vind ik. De een is terugvallen op ideologie: als je de context niet kent vul je zelf de context in. Doorgaans is dat wat we noemen de set voorgeprogrammeerde overtuigingen: ideologie of collectieve overtuigingen.
Als je zelf al wel ‘een sterk beeld hebt van hoe het zit’ dan ben je inderdaad misschien wel bezig vanuit ideologie te handelen. Durf je je die vraag te stellen? Are you guided by ideology or by understanding? Als jouw kijk op de dingen leidt tot bijvoorbeeld een enkele reis Midden-Oosten, van jou of van anderen, is het denk ik heel verstandig die vraag te stellen.
De andere uiterste reactie is lethargie. Als je niet weet waar je bent of wat je ziet dan weet je dus ook niet welke eerste stap je moet nemen om iets te bereiken. En dus doe je niets en gaat maar zitten wachten. Het hoeft natuurlijk niet te zijn dat je niets doet. Het kan ook zijn dat je richtingloos en doelloos bezig bent. Politiek Den Haag zit er vol mee.
De derde reactie is je eigen weg en oriëntatie zoeken: pionieren en langs die weg je ontwikkeling in positieve zin ombuigen, gelijkgestemden zoeken en je eigen werkelijkheid creëren. Via persoonlijk leiderschap en vaak grote persoonlijke moed, civil courage. Langs deze weg zijn veel emancipatiestrategieën ontstaan in de loop van de tijd maar ook, gedreven door het dagelijks leven, bijvoorbeeld voetbal als vluchtroute uit de favella’s, eigen buurteconomieën in krottenwijken in Marokko. De, zowel positieve als negatieve, voorbeelden zijn eindeloos.
Duiding vraagt context
Contexten verschillen. Voor de keuze van context is kennis van zaken, integriteit en inlevingsvermogen nodig om informatie te kunnen duiden. Duiding is niet simpel. De Syrië crisis is er een voorbeeld van. Ik denk bijvoorbeeld dat Assad echt vindt dat hij het beste voor zijn land doet.
Misschien moeten we in deze tijd wel zo snel keuzes maken op basis van zo veel informatie dat onze oerinstincten , die we hebben om te dealen met onveiligheid en overleven, veel belangrijker worden in de keuzes die we maken dan we ons toe staan toe te geven. In het tijdperk van de jagers en verzamelaars moesten we ook snelle keuzes maken en hadden we beperkte toegang tot waardevolle informatie. We konden maar weinig zaken verklaren en moesten dan ook volop steunen op ons instinct. Misschien leven we nu ook weer in een tijdperk waarin ons oerinstinct belangrijker wordt? Misschien leidt de overvloed van informatie voor sommigen van ons tot lethargie?
Context drives meaning. Ik nodig je uit hoe dit voor jou werkt. Snap je altijd wat je ziet? Stel je je die vraag? Laat je je leiden door begrip of door ideologie? Probeer je altijd de context te achterhalen voordat je een besluit neemt? Wellicht toch eens naar antropologen en psychologen luisteren en niet alleen naar techneuten? Heel belangrijk is deze tijd van grote veranderingen.
Wat doe jij?
[Afbeelding © Fotolia]
...